PALAESTRA

植木枝盛「民権自由論」より

皆さんよく、ご合点くださりませ。なんでも国は憲法と自主の精神とでこそ隆（さか）んにしてまた安全なれども憲法と人民の自主がなければ衰え紊（みだ）れて危うき事卵を積み重ねたるより甚し。嗚呼、憲法と自主というものはなんと重く尊いものではござらぬか。それをチトの考えもなく専制の政府さんが無理無残に圧し抑え常に伸ばす事のできぬようことさらに害（そこな）い妨げるとはいよいよ非道の至りではござらぬか。ああ国は憲法を立てざるべからざるなり、民権を張らざるべからざるなり。憲法を立てざれば国紊（みだ）れ、自主なければ政事暴虐となる。国紊るれば政府圧制をなし、政府圧制をなせば民沸騰して乱る。乱るれば圧し、圧せば乱る。あたかも環（たまき）の端なきに同じ。じつに困（こう）じ果てたる次第ではないか。これを直すは憲法と自主が第一の薬じゃ。

新渡戸稲造『武士道』

「武士道の感化」より（矢内原忠雄訳）

武士道の徳は我が国民生活の一般的水準より遥かに高きものであるが、吾人はその山脈中さらに頭角を抜いて顕著なる数峰だけを考察したにすぎない。太陽の昇る時まず最高峰の頂をば紅に染め、それから漸次にその光を下の谷に投ずるがごとく、まず武士階級を照したる倫理体系は時をふるにしたがい大衆の間からも追従者を惹きつけた。平民主義はその指導者として天成の王者を興し、貴族主義は王者的精神を民衆の間に注入する。徳は罪悪に劣らず伝染的である。「仲間の間にただ一人の賢者があればよい、しからばすべてが賢くなる。それほど伝染は速かである」とエマスンは言う。いかなる社会的階級も道徳的感化の伝播力を拒否しえない。

i. EFFICIENTIA VITAE BELLATORIS

S. YAMADA

Adhuc consideravimus solum pauca culmina eminentia elata supra iuga virtutum equestrum: quae ipsae multo altiores sunt quam mediocritas nationis nostrae. ut sol oriens primo tingit summum iugum colore rufo, deinde paulatim illuminat luce vallem infimam, sic doctrina ethica, quae primo instituerat ordinem militarem, tempore mutato eduxit sectatores apud vulgum. democratia eligit unum principem propium pro suo capite, aristocratia affert spiritum pricipalem in populum. virtus non minus contagionis habet quam vitium. ‘opus est solum uno homine sapiente in uno globo, ut omnes sint sapientes; contagio rapida est’, inquit Emerson. neque classis ullus neque ordo in societate potest resistere diffusionem moralem.

iii. eodem argumento

Y. YASUIKE

Consideravi modo paucos splendidos montes aliis superiores in virtutibus equitum, quae ipsae altiores sunt popularibus. ut sol oriens primo inficit summum montem rubore deinde paulatim iacit suam lucem in valles inferas, sic ratio moralis primo illuminat equitatem postea inducit discipulos ex populis. populare imperium edit gubernatorem ingenuum, et optimatium imperium fundit spiritum regalem in populum. ‘virtus est’, Emerson dicit, ‘contagiosa non minus quam vitium. opus est unum esse sapientem in sociis, et omnes sapientes erunt; contagio ita rapida est’. nulla classis resistit vi virtutis diffundenti.

v. DE MOMENTO VIRTVTIS EQVITATVS IAPONICI

    AD ANIMOS POPVLI ALLATO

H. KANUMA

Virtus equitatus iaponici, cuius eminentissimos praedicatores aliquantum consideravimus, excellet super ceteros mores, qui in vita commune valent. Sicut sol oriens summum montem rubro colore tingat gradatimque inferiorem partem claram faciat, haec disciplina virtutis primo ordinem militarem erudivit, deinde paulatim ex multitudine studiosos ad se attraxit. democratia virum generosum facit moderatorem suum, aristocratia autem generosam virtutem plebi inicit. virtus non minus contagiosa est quam vitium. ‘inter socios’, inquit Emerson, ‘si modo unus sapiens est, reliqui omnes sapientes fiunt. sic rapide procedit contagio’. momentum morale ad capiendos animos tam magnum est, ut quaecumque classis vel ordo in civitate ei obsistere non possit.

vii. DE MOMENTO DE BVSHIDO

Y. HIROSE

Paucissimi apices praestantes in nostro conspectu fuerunt inter montes sublatos de Bushido, virtute equitatus iaponici, quae ipsa de communi modo nostrae vitae maxime surgit. quasi sol oriens apices extremos coccinos primo tingat deinde paullatim inferiores valles illuminet, moralis formula ordinem militarem primo erudiebat deinde adsectatores ex multitudine vulgare inducebat. democratia regem innatum suum ducem ponit; aristocratia regalem spiritum in multitudinem infundit. virtus non minus quam vitium ad con-tigionem prona est. ‘uno sapiente’, dicit Emerson, ‘in uno coetu nobis opus est. unde omnes homines sapientes sunt. sic rapida est contagio’. nullus communis ordo diffusionem moralem obsistere potest.

ix. VIRTVS VI AFFICIT OMNES

K. HORIO

Haec excelsiora sunt apud fortes viros exempla virtutum, quae ipsae multo praestant multitudinis de plebe moribus. ut enim sole oriente primi montes rubescunt superiores, deinde sensim loca inferiora usque ad valles radiis illuminantur, sic tempore mutato virtus illa, qua prius erat eruditus ordo fortium, reperiebat tandem ex populo nonnullos qui se ipsam diligerent. democratia optavit quem natura produceret principem, aristocratia autem in plebem animum induxit nobiliorem. virtus non minore vi mortales afficere solet quam vitia. ‘unus’, ait Emerson, ‘in sociis sit vir bonus, et omnes videris saniores; sic velociter valet contagio’. nullum enim genus in civitate umquam potuit alienare vim virtutis.

xi. item graece

Ταῦτα μὲν οὖν τὰ ὑψηλὰ τῆς τῶν ἀρίστων ἀρετῆς, ἥπερ δὴ πολὺ κρείττων ἐστὶ τοῦ συνήθους τῷ πλήθει. ὥσπερ γὰρ πρωτίστην ὄρεσιν ἀκροτάτοις ἡ ἕως φέρει τὴν χάριν, ἔπειτα δὲ χῶραι αἱ ταπεινότεραι γίγνονται ἐν τῷ φωτί, οὕτως ἐκείνη ἡ ἀρετή, ᾗ πάλαι ἐτράφη τὸ γένος τῶν ἀρίστων, κατ᾽ ὀλίγον ηὕρισκε καὶ τοὺς ἐκ τοῦ πλήθου μάλα ἑαυτὴν ἀσπαζομένους. ἡ μὲν γὰρ δημοκρατία ᾕλετο τοὺς βελτίους ἄρχειν, ἡ δὲ ἀριστοκρατία εἰς τὸν δῆμον εἰσήνεγκε τὰ τῶν ἀμείνων ἤθη. καὶ γὰρ οὐχ ἧττον γε τῆς μοχθηρίας πάντας κοινῇ ἐλαύνει ἡ ἀρετή. εἷς ἔστω, ἔφη ὁ Ἐμέρσων, ἐν τοῖς ἑταίροις ἄριστος, καὶ ἀμείνους ἂν γένοιντο οἱ ἄλλοι· οὕτω δὴ προχείρως κυρεῖ τὰ συνήθη. καὶ γάρ τοι οὐδεὶς τῶν ἐν τῇ πόλει οὐδέποτε ἀπηλλάξατο τὴν χάριν τῆς ἀρετῆς.